Stemmen via internet voor kiezers die op de dag van stemming niet in Nederland zijn. Dat klinkt zo vanzelfsprekend in een tijd waarin we vrijwel alles via het internet doen. In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) deed VKA in 2014 een onderzoek naar de risico’s van deze vorm van stemmen.
De conclusie van het onderzoek is dat internetstemmen niet aan alle waarborgen kan voldoen. Internetstemmen vindt plaats vanuit een omgeving die niet door het stembureau (of door een andere overheidsorganisatie) kan worden gecontroleerd. Het risico dat dwang of beïnvloeding plaatsvindt op de kiezer is een van de restrisico’s van stemmen door kiezers buiten Nederland, of dat nu internetstemmen, briefstemmen of volmachtstemmen betreft.
Doordat niet kan worden voldaan aan de waarborg van stemvrijheid geldt ook voor de waarborg van het stemgeheim dat dit niet door de overheid kan worden gegarandeerd aan de kant van de kiezer. Dit is overigens niet anders dan bij briefstemmen.
In de vergelijking met briefstemmen geldt dat voor veel van de dreigingen rondom internetstemmen de vereiste kennis (en in sommige gevallen ook inspanning) om een dreiging te ontwikkelen weliswaar hoog is, maar de dreiging daarna tegen marginale meerkosten is toe te passen. De schaal waarop de dreiging kan plaatsvinden kan dan ook zeer groot zijn en wordt niet meer bepaald door de vereiste menselijke inzet of middelen. In zekere zin kan gesteld worden dat de dreiging dan geautomatiseerd is. Recente ontwikkelingen laten overigens zien dat er steeds minder specialistische kennis nodig is om deze dreigingen te kunnen uitvoeren; cybercriminelen verhuren kant en klare malware, virussen en DDoS capaciteit tegen steeds lagere kosten.
In de risicoanalyse zijn meerdere dreigingsscenario’s onderkend die de waarborg van integriteit raken, waaronder de twee dreigingsscenario’s Niet-kiesgerechtigde brengt stem uit en Manipuleren van de stem of uitslag. De mate waarin aan de waarborg van integriteit kan worden voldaan hangt primair af van het ontwerp van het internetstemsysteem en de mate waarin dit ontwerp correct is geïmplementeerd. Het is echter onmogelijk om vanuit de overheid de computer van de kiezer te beschermen tegen manipulatie. Deze manipulatie (in een scenario waarbij een aanvaller heimelijk malware heeft weten te installeren op de computer van de kiezer en daarmee de uitgebrachte stem wijzigt) is daarnaast ook bijzonder lastig te detecteren.
Gebruik in andere landen
BZK stelde ook de vraag in welke andere landen gestemd werd via internet, en zo ja met welke systemen. Uit een wereldwijde inventarisatie bleek dat er in 2003 in slechts zeven landen gestemd werd via internet. Alleen in Estland is internetstemmen op landelijke schaal ingevoerd, in de andere zes landen was internetstemmen voorbehouden aan een specifieke groep kiezers zoals inwoners van een specifieke staat, of kiezers die in het buitenland verbleven. Opvallend was dat in alle onderzochte landen de opkomst niet significant was gestegen, maar wel de kosten.
In het onderzoek is ook aandacht besteed aan innovaties op het gebied van voter verifiability; het door de kiezers kunnen controleren dat hun stem is geteld zoals bedoeld. Deze nieuwe vormen van controle werpen ook nieuwe vragen op: als iedereen kan controleren dat zijn stem correct is geteld, hoe wordt dan voorkomen dat een kiezer een bewijs heeft wat hij heeft gestemd, en waarmee het (illegale) verkopen van stemmen mogelijk wordt?
Kabinetsreactie
Minister Plasterk stuurde in maart 2014 de reactie van het kabinet op het VKA rapport naar de Tweede Kamer: “de tijd is nog niet rijp voor internetstemmen. Er kleven te veel risico’s aan en het is kostbaar. Het kabinet geeft prioriteit aan het afschaffen van de registratieplicht (per verkiezing) voor de kiezers die vanuit het buitenland mogen stemmen, zodat het voor deze groep kiezers makkelijker wordt om aan de verkiezingen deel te nemen.”
Geschiedenis van internetstemmen
Internetstemmen is overigens niet iets van de laatste jaren. Al in 2004 en 2006 is internetstemmen ingezet bij de officiële verkiezingen in Nederland. Op onze website hebben we een uitgebreid overzicht gemaakt van de Geschiedenis van Internetstemmen.