Nu het stof wat is gaan liggen[1] in de discussie rondom het Rijkscloudbeleid is het tijd om deze ontwikkeling in een Europees perspectief te plaatsen. Het beleid is namelijk een belangrijk en noodzakelijk signaal voor de digitale ambitie van de EU. De EU streeft naar zogeheten open strategische autonomie[2]. Als Europa op vlak van digitale infrastructuur de zelfbeschikking de komende jaren verder wil vergroten, is progressie en pro-activiteit vanuit de lidstaten een vereiste.
In de zomer van 2022 kondigt de Staatssecretaris van Koninkrijksrelaties en Digitalisering aan dat overheidsdiensten zelf de, doordachte, afweging mogen gaan maken voor het gebruik van publieke clouddiensten[3]. Deze aankondiging doet in Nederland flink wat stof opwaaien. Critici benoemen enerzijds security en privacy[4] zorgen[5]. Anderen zien juist voordelen in het nieuwe beleid. Zo beargumenteert men bijvoorbeeld dat het een voorwaarde is voor de verdere digitalisering. Voor- of tegen het toepassen van de publieke cloud op Rijksvoorzieningen, wat in deze discussie onderbelicht blijft is de wisselwerking tussen dit beleid en de ambitie van de EU op het vlak van Open Strategic Autonomy.
Strategische autonomie is, kort door de bocht, de Europese ambitie om onafhankelijkheid van externe invloeden te verwezenlijken om zo de Europese integriteit op het wereldtoneel te verzekeren. De afgelopen jaren zien we veel verschuivingen in de machtsverhoudingen in de wereld. De positie van Amerika als ’s werelds grootmacht verschuift. De toenemende macht van andere landen zoals China zorgt voor een veranderend speelveld. De inval van Rusland in Oekraïne in 2022 is een teken van de toenemende onzekerheid en onvoorspelbaarheid van het huidige geopolitieke landschap. Om op dit nieuwe schaakbord de Europese integriteit te verzekeren, streeft de EU naar autonomie op het gebied van kritieke infrastructuur. Om zo in de toekomst schokken zoals bijvoorbeeld de perikelen op de Europese gasmarkt in 2022 te dempen. De Europese digitale initiatieven en digitale infrastructuur zijn zonder enige twijfel een cruciale factor in de Europese ambitie.
In dit kader komt Europa de afgelopen jaren met uiteenlopende digitale initiatieven die veel perspectief bieden. Europa’s aandeel in de productie van halfgeleiders is de afgelopen decennia gedaald tot 10% van het globaal marktaandeel. Dat terwijl de vraag naar halfgeleiders groter is dan ooit. De komende jaren wil Europa hier verandering in brengen met de European Chips Act. Deze onlangs aangenomen wetgeving heeft tot doelstelling het wereldwijde marktaandeel van de Europese chipsector tot en met 2030 op te schroeven naar 20%. Een ambitieuze en noodzakelijke doelstelling voor een toekomst waarin halfgeleiders alleen maar belangrijker worden.
Als wetgevende macht timmert Europa daarnaast verder aan de weg. Voorbeelden zijn de Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Acts (DMA), die de concurrentie, transparantie en openheid in de techsector en platformmarkt moeten vergroten. Tegelijkertijd tracht de EU met de AI Act een wet- en regelgevend kader in te voeren voor kunstmatige intelligentie.
Voor Europa is er op het gebied van een soevereine digitale infrastructuur echter nog veel werk aan de winkel. 65% van de publieke cloudmarkt is namelijk in Amerikaanse handen. Partijen als Microsoft, Google en Amazon, de hyperscalers, maken hier de dienst uit. Jaar op jaar groeit het aantal Europese organisaties en bedrijven dat de voordelen van cloudinfrastructuur omarmt. De hyperscalers verwelkomen deze business met open armen. Voor Europa vormt dit echter een dilemma. Zoveel kritieke infrastructuur in de handen van de Amerikanen kan onze situatie nog wel eens onaangenaam maken. We werpen onze data eenvoudigweg in hun schoot. Wie garandeert dat ons dat de VS dit voordeel in de toekomst niet gebruiken om invloed uit te oefenen? Het weerwoord hiertegen is dat Europa en Amerika bondgenoten zijn. Dat klopt, zolang Europa en Amerika vrienden zijn is er in principe niks aan de hand. Maar zoals het verleden leert: de status quo is geen garantie voor de toekomst.
Gaia-X moet vanuit Europees perspectief het antwoord zijn op deze problematiek. Het project, dat in 2020 van start ging, heeft tot doel het creëren van een data-infrastructuur, gebaseerd op Europese normen en waarden. Idealiter zou het dus een veilige haven moeten bieden aan Europese data. Het project beoogt een Europese data-infrastructuur, het is daarmee geen cloud leverancier, zoals de hyperscalers dat wel zijn. Desondanks kan het een oplossing bieden voor de onzekere situatie waarin Europa zich bevindt. Er is nog veel werk aan de winkel om in de buurt te komen van de schaalbaarheid en efficiënte van andere partijen. Laat staan het feit dat overheden, organisaties en bedrijven zo veel vertrouwen in het project krijgen dat ze er klant willen worden en het een succes kan worden.
Vertrouwen is precies waarom het recente Rijkscloudbeleid een belangrijk signaal is. Een Europees alternatief is alleen mogelijk als Europese lidstaten het vertrouwen hebben hun diensten naar de cloud toe te bewegen. Het Nederlandse beleid is daarmee een signaal en een vereiste tegelijk. Alleen met het openstellen van deze markten voor cloud en de wil om te investeren in een nieuwe oplossing is ontwikkeling van een Europees alternatief mogelijk. De wil om te investeren zou een welkome vervolgstap zijn. Neem bijvoorbeeld het traject van Amazon in de VS. Een groot deel van het succes van AWS is te danken aan het vertrouwen dat de Amerikaanse overheid in hen uitsprak. De Amerikaanse overheid bracht namelijk al in een vroeg stadium veel van hun diensten naar de AWS cloud. Al moet hier wel benoemd worden dat een publiek initiatief als Gaia-X mogelijk een ander beloop volgt dan een commerciële partij zoals AWS.
Kortom, er zijn nog stevige stappen nodig om de Europese digitale infrastructuur in lijn te brengen met de Europese ambities. Als Europa op vlak van digitale infrastructuur de zelfbeschikking de komende jaren verder wil vergroten, is progressie en pro-activiteit vanuit de lidstaten een vereiste. Dit zal gevolgen hebben in de verstandhouding tussen Europa en andere landen. Tegelijkertijd zal het ook gevolgen hebben op regionaal en lokaal niveau (lees: de verstandhouding tussen Europa en haar lidstaten). Ook benieuwd naar de gevolgen van het strategisch autonomiebeleid en hoe uw organisatie kan bijdragen aan het realiseren van deze Europese ambities? Neem gerust contact op.
[1] https://www.agconnect.nl/artikel/kritiek-op-nieuwe-cloudkoers-overheid-slaat-de-plank-mis
[2]EU Strategic Autonomy Monitor, d.d. juli 2022, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/733589/EPRS_BRI(2022)733589_EN.pdf.
[3] Kamerbrief Rijksbreed cloudbeleid 2022, d.d. 29 augustus 2022, https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2022Z15892&did=2022D33299.
[4] https://www.agconnect.nl/artikel/ook-ap-kritisch-op-cloudstrategie-van-nederlandse-overheid
[5] https://fd.nl/opinie/1451843/ook-in-de-cloud-voelen-we-de-dominantie-van-big-tech-qzi2caS0CA2R